یادداشت های تعلیم و تربیت استاد محسن بهشتی پور ـ دکترای روانشناسی بالینی

بهار تعلیم و تربیت مبارک باد

ن وَالقَلمِ وَ ما یَسطُروُنَ

به نام خداوندی که قلم را آفرید و آن را شایسته سوگند خویش قرارداد. یاسمن‌ها از قصّه‌های دیروز می‌گویند و معلمین درس امروز می‌دهند و کبوتران وجود را به پرواز درمی‌آورند، تا به دانش آموزان درس خوب زیستن را بیاموزند. فصل مهر، فصل رویش جوانه‌های امید، فصل خواندن و نوشتن، از راه رسید، فصل مهر، فصل آشنایی با خدا، فصل خوشه‌چینی ستاره‌ها، فصل همکلاسی‌های دیروز و هم نیمکتی‌های امروز، از راه رسید.

سلام ای معلم! ای که پا جای پای انبیاء گذاشته‌ای تا درس چگونه زیستن را به ما بیاموزی، امروز فرشتگان مأمورند، به حمد و ثنای تو که برترین شغل را پذیرا شدی تا بهترین خدمت را به بشریت بنمایی ... آنگاه که کلامی می‌آموزی و آنگاه که حرفه‌ای یاد می‌دهی و آنگاه که استعدادهایم را پرورش می‌دهی تا آن‌چنان‌که شایسته است زندگی نمایم و آنگاه که مرا متوجه کمال خالقم در آفرینش می‌نمایی.

بوی مهر، بوی مهربانی، بوی لبخند، بوی درس و مدرسه و شوق کودکانه در پیاده‌روها، بوی نمره‌های بیست، بوی دفتر حساب و مشق‌های ناتمام، بوی دوستی و محبت. دیوارهای آجرنمای مدرسه را سراسر شور و شوق پرکرده است. کلاس‌ها با آغوش باز در آستانه درها ایستاده‌اند تا میهمانان خود را در آغوش بکشند. واژه‌ها بر تخته‌های سیاه جان می‌گیرند و پروانه می‌شوند تا در نفس‌های هیجان‌زده کودکان پرواز کنند و فضای لرزان کلاس را گرم نمایند. چه شور و حالی دارد این روزهای آغاز مدرسه، روزهایی سراسر دلهره، شوق و اضطراب، روزهای مهر و مدرسه، روزهایی که خیابان‌ها سرخوش هیجان لبریز صداهای کودکانه جاری در پیاده‌روهایند. روزهایی که عشق هر سحر، عاشقانه از پشت پنجره کلاس‌ها سَرَک می‌کشد تا با بالا آمدن آفتاب، تنشان را در نفس‌های معطر کودکان شست‌وشو دهند. روزهایی که آفتاب به شوق مدرسه رفتن هر صبح زودتر از آواز خروس‌ها بیدار می‌شود. روزهایی که ماه، بالای سر دفترهای مشق به خواب می‌رود.

از امروز، قرار است همه ما جایی را بسازیم. می‌پرسید کجا را؟ همان خانه‌ای را که با آجر واژه‌ها ساخته می‌شود، همان‌جا که پنجره‌هایی از جنس برگ‌های سبز و زنده دارد، همان‌جا که وقتی آباد است که با کتاب خواندن و یاد گرفتن، تر و تازه شده باشد، خانه دل‌هایمان را می‌گویم.

بار دیگر فصل روشن «مهر» از راه می‌رسد و صحیفه نورانی معرفت با سر انگشت تکاپو ورق می‌خورد و دروازه‌های آسمانی بینش و دانایی به روی صدها هزار دانش‌پژوه آغوش می‌گشایند. همان‌گونه که فروردین نوید بخش حیات مجدد طبیعت است، مهرماه یادآور شور و شعف و جوشش و کوشش آموزندگان دانش و پرورندگان بینش است.

آغاز سال تحصیلی زمان بسیار هیجان‌انگیزی برای دانشجویان ، دانش آموزان و والدین آن‌هاست. هر کاری در ابتدا سخت و با مشکلاتی همراه است چه می‌خواهد تجارت و صنعت باشد و چه می‌خواهد کسب دانش و یا آغاز زندگی جدید و مهاجرت و حتی استقلال خواهی و استقلال طلبی باشد.

معلمین و مربیان خوب بدانند که: معلم، رکن اصلی مدرسه است. آری اگر او نبود، هیچ‌گاه ظلمت جهل به نور علم مبدل نمی‌گشت؛ انسان‌ها حقیقت را نمی‌یافتند و از کمال انسانی خویش باز می‌ماندند. رسالت عظیم را آموزگاران و مربیان و دبیران در تمام سطوح تحصیلی بر دوش دارند. کوتاهی و لغزش در این میدان، خیانت به فرزندان و نونهالان اجتماع و درنهایت به جامعه و مکتب خواهد بود. معلم باید خوش‌رفتار و نهایت حلم و بردباری را در کلاس درس داشته باشد. به عبارت دیگر، از خوی نرم و متواضعانه برخوردار، تا این صفت عالی انسانی به دانش‌آموزان منتقل شده و در آینده با حالت تواضع به مردم خدمت نمایند. وظیفه معلم آن نیست که فقط مطالبی را به ذهن کودک القا کند و به همان اندازه اکتفا نماید. این تعلم واقعی نیست، بلکه تعلیم عمیق و حقیقی آن است که به متعلم رشد عقلی بدهد، به‌گونه‌ای که آثار جهل را از او دور نماید، چنانکه در تعریف تعلیم بیان داشتیم.

معلم مسئول است که نهایت توجه را به سئوال‌های دانش‌آموزان داشته باشد و با خونسردی و متانت به آن‌ها پاسخ بگوید و از سخنانی که باعث لطمه زدن به شخصیت آن ها باشد پرهیز نماید و متوجه باشد که بی‌اعتنا بودن به سئوال‌های او و پاسخ ندادن به آن‌ها ضربه بزرگی به رشد عقلی دانش‏آموزان وارد می‌آورد.

هدف و رسالت تعلیم و تربیت، انسان‌سازی است، باید دید که این وظیفه را چه نهادها و افرادی به عهده دارند. البته انسان آموختن را از هنگام تولد آغاز می‌کند و در طول زندگی آن را ادامه می‌دهد. بخشی از آموختنی‌ها به‌صورت غیرعمدی و یا تصادفی در خانواده و جامعه صورت می‌گیرد و بخش دیگر به نهادها و مؤسسات رسمی از قبیل مدرسه و انجمن‌ها سپرده می‌شود در این میان مدرسه بیشترین سهم را بر عهده دارد و سرانجام این مسئولیت خطیر به عهده معلمین واگذار می‌گردد و آن‌ها هستند که باید بتوانند دانش آموزان را به درستی تربیت کنند و آنان را برای کار و شرکت در اجتماع آماده سازند.

در میان مجموعه فعالیت‌هایی که برای تعلیم و تربیت دانش آموزان انجام می‌شود بیشترین سهم به تدریس معلم در کلاس درس اختصاص می‌یابد. تدریس را می‌توان فعالیت دوجانبه‌ای که بین معلم و شاگردان جریان دارد و هدفش یادگیری است تعریف کرد. این فعالیت چنانچه منتج به یادگیری شود برای شاگردان مؤثر و مفید خواهد بود. بنا به تعریف هر فعالیتی با قصد و عمد همراه است، قصد معلم در امر تدریس این است که شاگردان چیزی یاد بگیرند. همچنین تدریس یک تقابل بین شاگردان و معلم است، کنش متقابل یعنی اینکه معلم بر شاگردان اثر می‌گذارد و برعکس شاگردان هم بر فعالیت او تأثیر می‌گذارند. البته این اثر متقابل ممکن است به‌صورت غیرمستقیم باشد. برای اینکه تأثیر معلم به هنگام تدریس و سایر فعالیت‌های تربیتی بر شاگردان بیشتر شود باید دو عامل تسلط وجود داشته باشد، یکی نحوه صحیح ارائه درس و دیگری موضوعی که می‌خواهد تدریس شود.

از آنجایی‌که معلم با روح و روان و احساسات افراد سر و کار دارد، چنانچه به درستی عمل نکند زیان‌های جبران‌ناپذیری بر جای می‌گذارد. همان‌گونه که وقتی قسمتی از بدن دچار سوختگی و یا زخم می‌شود اثر آن ممکن است تا پایان عمر هم باقی بماند، تأثیر نابجا بر روح کودکان نیز ممکن است تا پایان عمر باقی بماند. بنابراین تنها راه چاره این است که معلم در تمام زمینه‌هایی که به شغل معلمی مربوط می‌شود اطلاعات صحیح و مفید کسب کند.

در پایان با آرزوی سلامتی و موفقیت برای تمامی استادان دانشگاه و دانشجو معلمین ؛ پیشنهاد می‌کنم سال تحصیلی را سخت‌کوش و هدف‌دار آغاز کنید. حتماً از همین امروز برای یک سال آیندة خود هدف‌گذاری کنید. از ویژگی‌های یک هدف خوب، دست‌یافتنی بودن آن است؛ در غیر این صورت هدف‏تان در حد آرزو باقی خواهد ماند. بدانید که زندگی بدون امید و هدف مانند کشتی بدون سکّان است، آدم‌ها برای شکست برنامه‌ریزی نمی‌کنند بلکه در برنامه‌ریزی‌هایشان ممکن است شکست بخورند.

سخت‌کوش باشید و پشتکار داشته باشید، به خاطر داشته باشید بدون زحمت و تلاش نمی‌توانید به نتیجة دلخواه برسید. مداومت جادو می‌کند و تمرین نبوغ می‌آفریند. همین‌که به اراده تلنگری کوچک بزنیم، کار آغاز می‌شود و هر چه بزرگ‌تر شود وسعت بیش‌تری را در برمی‌گیرد. دانش‌آموزان عزیز در تمام مدت درس خواندن مثبت اندیش باشید و مراقب دشمن درون‏تان یعنی افکار منفی باشید. قدرت افکارتان را جدی بگیرید. اگر فکر می‌کنید موفق می‌شوید، بدون شک موفق خواهید شد.